De ruimtedruk in ons land

De komende periode worden belangrijke keuzes gemaakt als het gaat om de ruimtelijke inrichting van ons land. Met name het landelijk gebied van Nederland staat de komende decennia in het teken van grote transities. (Nieuwe) ruimteclaims voor woningbouw, het verbeteren van de natuur- en waterkwaliteit, de energietransitie, het realiseren van onze klimaatambities, de verduurzaming van de agrarische sector, en ruimte voor bedrijven en voor infrastructuur hebben grote consequenties voor de toekomstige inrichting van het landschap. Het belang van ons cultureel erfgoed kan in deze ‘strijd om de ruimte’ onder druk komen te staan. Dat geldt ook voor het UNESCO Werelderfgoed Hollandse Waterlinies.

Synergie erfgoed en ruimtelijke ontwikkelingen

De ambitie van het UNESCO Werelderfgoed Hollandse Waterlinies is dat – passend bij de uitdagingen van deze tijd – steeds gezocht wordt naar slimme combinaties van erfgoed met andere ruimtelijke opgaven. Zo wordt effectief en efficiënt omgegaan met de beperkte ruimte. Effectief omdat rekening wordt gehouden met de eigenschappen van het landschap, en efficiënt omdat gebruik gemaakt wordt van het principe van meervoudig ruimtegebruik.

Om deze ambitie te realiseren, had het Gemeenschappelijk Orgaan Hollandse Waterlinies behoefte aan een advies om in positie te komen aan de relevante tafels – waar ruimtelijke afwegingen worden gemaakt – en aan een inspirerend toekomstbeeld om aan deze tafels een verbindende en enthousiasmerende bijdrage te kunnen leveren.

Ontwikkelen startpakket voor Ruimtelijk Perspectief Hollandse Waterlinies

Het GO verstrekte aan Lysias Advies en H+N+S Landschapsarchitecten de opdracht om een startpakket te ontwikkelen als opmaat voor een Ruimtelijk Perspectief Hollandse Waterlinies. Belangrijkste doelen van het Ruimtelijk Perspectief zijn:

• ervoor zorgen dat het belang van het Werelderfgoed aan de voorkant van ruimtelijke besluitvormingsprocessen onderdeel is van te maken afwegingen;
• voor ruimtelijke ontwikkelingen – met mogelijke impact op de Outstanding Universal Value (OUV) van het Werelderfgoed – beter en eerder voorspellen welke ontwikkelingen of initiatieven waar welkom zijn, wat waar onmogelijk is en wat waar onder welke voorwaarden mogelijk is.

Vier hoofdstrategieën

Op basis van onze documentenstudie, bijeenkomsten met het Linieteam en afstemming met het Kwaliteitsteam Hollandse Waterlinies, formuleerden we de hoofdlijn van ons advies als volgt:

Dankzij hun historische, ruimtelijke, visuele en ecologische kwaliteiten, hebben de Hollandse Waterlinies belangrijke en relevante meerwaarde te bieden in huidige en toekomstige gebiedsprocessen. Dit Werelderfgoed biedt kansen om synergie te realiseren tussen het behoud van het erfgoed en het realiseren van ruimtelijke opgaven en transities. Het is niet alleen een wens, maar ook een plicht om dit cultureel erfgoed te behouden voor de toekomst.

De Hollandse Waterlinies liggen in een druk deel van ons land, waar ook behoefte is aan ruimte voor rust en ontspanning, waarbij het gebied van de Waterlinies fungeert als uitloopgebied in een dynamische metropoolregio, en waar opgaven kunnen ‘landen’ die aansluiten bij de kwaliteiten van het gebied. De focus dient gericht te zijn op vier hoofdstrategieën:

• Water – Structurerend element voor klimaatrobuust landschap.
• Landbouw – Voortbouwen op de historische band met de landbouw.
• Natuur – Ecologische linie als drager van biodiversiteit.
• Recreatie – Uitloopgebied voor inwoners van steden en dorpen.

Het startpakket

Het startpakket dat we hebben opgeleverd, bestond uit verschillende onderdelen, te weten:

• Een notitie waarin de hoofdboodschap van de strategische positionering van de Hollandse Waterlinies is samengevat.
• Een praatplaat waarin de hoofdboodschap in kaartbeelden is weergegeven.
• Een rapport waarin zichtbaar is gemaakt welke kwaliteiten het Unesco Werelderfgoed Hollandse Waterlinies te bieden heeft voor gebiedsopgaven in ons land, wat synergiekansen zijn en welke ruimtelijke ontwikkelingen op gespannen voet staan met de bescherming van de uitzonderlijke universele waarde van het erfgoed.

Daarnaast leverden we een procesadvies op om in positie te komen aan de relevante tafels waar ruimtelijke afwegingen worden gemaakt, waar vertegenwoordigers van de Hollandse Waterlinies kansen en mogelijkheden voor synergie naar voren kunnen brengen en daarmee invloed kunnen uitoefenen in (lopende) processen waar strategisch-ruimtelijke keuzes worden gemaakt.

Tot slot bestond het startpakket uit een deelrapport met de ruimtelijke analyses per deelgebied, waarin per deelgebied de opgaven, initiatieven en kernkwaliteiten van het linielandschap zijn beschreven, de toonbeelden en zwakke plekken zijn benoemd, evenals de randvoorwaarden inpassing van zon- en windenergie.

Vervolg

Na deze eerste fase – de ontwikkeling van het startpakket – volgt de tweede fase. Tijdens de vervolgfase brengen vertegenwoordigers van het Werelderfgoed kansen en synergiemogelijkheden actief en vroegtijdig in, in (lopende) processen waar strategisch-ruimtelijke keuzes worden gemaakt. Op deze manier draagt het Werelderfgoed Hollandse Waterlinies bij aan de toekomstbestendigheid van ons land, waarbij tegelijkertijd de uitzonderlijke universele waarde van dit erfgoed in versterkte vorm wordt doorgegeven aan volgende generaties.

Meer weten?

Yoram Poot en Carla de Rie vertellen graag meer over deze opdracht.