De vraag naar ggz zorg en ondersteuning (hierna: ggz) neemt al jaren toe. Daardoor wachten mensen met een psychische aandoening te vaak en te lang op passende zorg, waardoor problematiek verergert en crisissituaties ontstaan. Lysias en de UVA hebben in opdracht van VWS onderzocht wat cliëntvertegenwoordiging kan betekenen voor het verbeteren van de ggz. Een belangrijke conclusie is dat de zorgverzekeraar en de gemeente moeten sturen op het gebruik van cliëntervaringen om de ggz te verbeteren. Cliënten weten zelf heel goed wat ze nodig hebben.

Wensen vanuit de samenleving

Het belang om de ggz te verbeteren is groot en de ggz is volop in ontwikkeling. De vraag naar de ggz groeit en de zorg kent volop verbeterwensen:

• De uitgaven van zorgaanbieders stijgen onverminderd, maar het aantal cliënten groeit niet evenredig mee (Zorginstituut Nederland, 2022).
• De wachttijden in de ggz nemen toe, terwijl er in totaal minder mensen op een wachtlijst staan (Zorginstituut Nederland, 2022).
• Een kwart van de Nederlanders kampt met één of meerdere psychische aandoeningen (Trimbos, 2023) doordat onze samenleving steeds ingewikkelder wordt.

Een belangrijk inzicht uit het Hoofdlijnenakkoord ggz 2019-2022 is dat we de ervaring en kennis van mensen die zelf kampen of kampten met psychische aandoening moeten inzetten om de ggz te verbeteren (Rijksoverheid, 2019). Cliënten weten zelf namelijk heel goed wat zij nodig hebben. Het Ministerie van VWS heeft Lysias Advies en de UVA gevraagd in de periode 2020 – 2023 de meerwaarde van regionale cliëntvertegenwoordiging te onderzoeken. Het doel is inzichten bieden in de manier waarop Nederlandse regio’s effectieve cliëntvertegenwoordiging kunnen vormgeven.

Van onderaf ingestoken

We hebben ons onderzoek van onderaf ingestoken met drie metingen per regio: een nul- en een éénmeting om de cliëntvertegenwoordiging in kaart te brengen en diepte interviews met cliënten.

Het onderzoek is uitgevoerd in drie zorgkantoorregio’s. In elk van de drie regio’s is samen met een werkgroep opgehaald hoe cliëntvertegenwoordiging structureel vormgegeven kan worden en hoe dit is uit te rollen in heel Nederland. We hebben de volgende voorbeelden gevonden van het versterken van de ggz op basis van input van cliënten:

• aanpassen van (abstinente) woonvormen
• invoeren van wachtlijstbegeleiding en netwerkondersteuning
• het invoeren en vormgeven van buurtteams met ervaringsdeskundigen als volwaardig onderdeel van het team
• aanpassen van de schuldhulpverlening op basis van kenmerken en behoefte van de doelgroep
• doorontwikkelen van dagbesteding naar herstelgerichte werkplaatsen
• het inrichten van regionale teams voor herstelgericht werken

Daarnaast spraken wij met 45 (ex-)cliënten in de ggz. Met als doel om te achterhalen wat zorgaanbieders en andere organisaties in en rond de ggz moeten doen, om met behulp van ervaringen en inzichten vanuit cliëntparticipanten, de ggz te verbeteren. Dit is bijzonder aangezien deze groep betrokkenen over het algemeen moeilijk bereikt wordt en daardoor zelden op deze wijze wordt betrokken bij onderzoek. Zij zijn echter dé onmisbare bron voor het verbeteren van cliëntvertegenwoordiging in de ggz. Er is gekozen voor diepte-interviews, omdat deze het mogelijk maken om complexe verbanden bloot te leggen tussen een beperkt aantal variabelen.

Conclusie

Belangrijke conclusie van dit onderzoek is dat het versterken van cliëntvertegenwoordiging leidt tot succesfactoren van de ggz. De verschillen tussen de behoefte en de ontvangen zorg komen door cliëntvertegenwoordiging aan het licht. De noodzaak van vertegenwoordiging neemt af als de ggz de transitie maakt richting zelfregie en herstelgerichte zorg, maar zal nooit helemaal verdwijnen. Goede regionale cliëntvertegenwoordiging heeft op zichzelf een versterkend effect op het gevoel van cliënten dat zij regie hebben en is daarom van belang.

Vanuit gemeenten en zorgverzekeraar kan sterker gestuurd worden op de aanwezigheid van cliëntvertegenwoordiging via bekostiging. Cliëntvertegenwoordiging moet bijvoorbeeld een zwaar wegende factor zijn bij inkoop van zorg en ondersteuning. Dit vergroot de kans op herstelgericht werken, maar heeft ook een positief effect op de invloed van cliënten op het zorgaanbod.

Verder liggen er kansen om sterk in te zetten op het vergroten van bestuurlijk draagvlak, visievorming, borgen van ambtelijke capaciteit en het stimuleren van sterke cliëntenraden en medezeggenschap in instellingen. Niets doen is geen optie | Rapport | Rijksoverheid.nl