Kleinere en middelgrote gemeenten staan voor grote uitdagingen. De verantwoordelijkheden die zij vanuit het Rijk krijgen toegewezen, blijven groeien, terwijl de middelen om deze taken uit te voeren beperkt zijn. Bovendien is de maatschappelijke context waarin gemeenten opereren complexer dan ooit. In eerdere edities van Lysias Talks werd al geschreven over kostenbeheersing in het sociaal domein en het naderende Ravijnjaar. Deze onderwerpen raken direct aan de kern van de uitdagingen waarmee gemeenten vandaag de dag worstelen: hoe behoud je bestuurlijke en ambtelijke slagkracht in een steeds veeleisender speelveld? We gaan hierover in gesprek met Frank Burkels, partner en organisatieadviseur bij Lysias.

Complexe inhoudelijke opgaven

De verantwoordelijkheden van kleinere en middelgrote gemeenten zijn in de afgelopen jaren fors toegenomen. Gemeenten hebben niet alleen te maken met traditionele lokale taken, maar krijgen ook te maken met uitdagingen die eerder vooral in grootstedelijke gebieden voorkwamen. Denk aan ondermijning, sociale onrust en woningnood. Daarnaast raken grootschalige maatschappelijke thema’s zoals duurzaamheid, vluchtelingenopvang en polarisatie ook deze gemeenten steeds vaker direct. Deze opgaven vereisen maatwerk en een bestuurlijke organisatie die integraal en flexibel kan opereren.

Een bijkomende uitdaging is dat deze complexe inhoudelijke vraagstukken een beroep doen op zowel bestuurlijke als ambtelijke slagkracht. Kleinere en middelgrote gemeenten moeten vaak werken met beperkte capaciteit, waardoor het lastig is om deze opgaven effectief aan te pakken. Het versterken van de interne organisatie is daarom essentieel, zowel op beleidsmatig als operationeel niveau.

Frank Burkels: “Een sterke eigen organisatie is de basis. Als je dat goed op orde hebt, kun je samenwerken vanuit kracht in plaats van noodzaak. Dat is een belangrijke randvoorwaarde voor succes.”

Druk op middelen en capaciteit

Naast de inhoudelijke uitdagingen kampen kleinere en middelgrote gemeenten met een duidelijke spanning op hun middelen. Financiële krapte speelt een grote rol, mede doordat gemeenten taken uitvoeren zonder dat daar altijd voldoende financiële compensatie vanuit het Rijk tegenover staat. Dit beperkt hun mogelijkheden om te investeren in innovatie en toekomstbestendige oplossingen.

Ook is de arbeidsmarktkrapte een toenemende zorg. Deze gemeenten moeten concurreren met grote gemeenten om talent, waar salarissen vaak hoger liggen en het werkgeversimago sterker is. Voor kleinere en middelgrote gemeenten is het daarom van belang om zichzelf actief te profileren als aantrekkelijke werkgever. Hierbij kunnen factoren zoals korte lijnen, zichtbare impact van het werk en persoonlijke ontwikkelmogelijkheden worden benadrukt. Tegelijkertijd speelt de vergrijzing van het ambtelijk apparaat een grote rol. Ervaren medewerkers gaan met pensioen, terwijl het aantrekken van jonge professionals vaak een uitdaging is.

Samenwerken, organiseren en bestuurlijk ambtelijk samenspel

Om de genoemde uitdagingen het hoofd te bieden, zoeken kleinere en middelgrote gemeenten steeds vaker samenwerking met andere gemeenten en partners. Deze samenwerkingsverbanden, vaak binnen regio’s of met provincies en waterschappen, zijn van cruciaal belang om voldoende slagkracht te creëren. Tegelijkertijd roept deze samenwerking nieuwe vragen op. Hoe behoud je als kleinere gemeente je eigen identiteit? Hoe houd je aandacht voor democratische legitimatie? En hoe zorg je dat samenwerking niet leidt tot verlies van grip op lokale vraagstukken?

Daarbij speelt het bestuurlijk ambtelijk samenspel een essentiële rol. In kleinere gemeenten zijn de lijnen tussen bestuurders en ambtenaren vaak korter, wat de slagkracht en dynamiek kan vergroten. Tegelijkertijd vraagt dit om een heldere rolverdeling: bestuurders moeten duidelijke kaders stellen, terwijl ambtenaren onafhankelijk en deskundig advies moeten geven. Een goed samenspel tussen deze partijen versterkt niet alleen de bestuurlijke kwaliteit, maar ook de verbinding met inwoners en partners.

De kracht van kleinere en middelgrote gemeenten

Ondanks de uitdagingen hebben kleinere en middelgrote gemeenten unieke voordelen. Door hun korte lijnen staan zij dichter bij hun inwoners en hebben zij vaak een goed beeld van wat er lokaal speelt. Dit biedt kansen om maatwerkoplossingen te ontwikkelen die aansluiten bij de specifieke behoeften van de gemeenschap. Bovendien worden in kleinere gemeenten vraagstukken vaak integraal aangepakt, omdat organisaties minder sectoraal zijn ingericht. Dit maakt samenwerking tussen domeinen eenvoudiger.

Daarnaast kunnen kleinere en middelgrote gemeenten een aantrekkelijk werkgeverschap benadrukken door te focussen op betrokkenheid, zichtbaarheid en de directe impact van het werk. Dit maakt het mogelijk om talent aan te trekken dat waarde hecht aan een persoonlijke en dynamische werkomgeving.

Frank Burkels: “Ik hoor vaak van gemeenten dat ze het gevoel hebben continu achter de feiten aan te lopen. Maar juist hun korte lijnen en slagkracht maken het mogelijk om creatieve oplossingen te vinden. En het zijn ook nog eens uitdagende en leerzame plekken om te werken”.

Lysias werkt veel voor gemeenten

Lysias ondersteunt kleinere en middelgrote gemeenten op uiteenlopende manieren. Onze aanpak richt zich op het versterken van bestuurlijke en ambtelijke slagkracht door inhoud, organisatie en middelen samen te brengen. Enkele van onze diensten zijn:

• Samenwerking: Het opzetten van flexibele en resultaatgerichte samenwerkingsverbanden met partners zoals provincies, waterschappen en andere gemeenten.
• Organisatieontwikkeling: Het versterken van de interne organisatie en het inrichten eigentijdse werkwijzen als opgavegericht werken.
• Beleidsonderzoek en -ontwikkeling: Lysias helpt gemeenten bij het formuleren en realiseren van beleid dat aansluit bij lokale vraagstukken en maatschappelijke trends. Of het nu gaat om duurzaamheid, sociaal domein of woningbouw, wij zorgen voor een integrale aanpak.
• Financiën: Het analyseren van begrotingen, adviseren over slimme financieringsmogelijkheden en begeleiden bij het aanvragen van subsidies.

Een goed voorbeeld van onze aanpak is het Masterplan Oost-Groningen, waarbij vijf gemeenten de handen ineen sloegen om samen te werken aan een sterkere regio. Lysias hielp niet alleen bij de inhoudelijke ontwikkeling van het plan, maar ook bij het opzetten van een governance-structuur die samenwerking tussen inwoners, bedrijven, maatschappelijke organisaties en overheden mogelijk maakt.

Meer weten of in gesprek?

De uitdagingen voor kleinere en middelgrote gemeenten zijn groot, maar met een strategische aanpak kunnen deze gemeenten hun unieke kracht benutten om lokaal het verschil te maken. Of het nu gaat om complexe maatschappelijke opgaven, financiële vraagstukken, beleidsonderzoek en -ontwikkeling of organisatieontwikkeling, Lysias denkt graag mee over hoe jouw gemeente sterker kan worden.

“Kenmerkend aan Lysias in de ondersteuning van kleine en middelgrote gemeenten is dat wij aandacht hebben voor de specifieke context. Je moet kennis hebben van de regio, om voor de regio aan de slag te gaan. We kennen Nederland goed en onze collega’s wonen in het hele land.”

Frank Burkels werkt sinds 2018 bij Lysias. In zijn werk houdt hij zich voornamelijk bezig met organisatie- en samenwerkingsvraagstukken, waaronder fusies en herindelingen. Hij begeleidde onder meer de vorming van de nieuwe gemeente Eemsdelta, deed onderzoek naar de 8kTD-samenwerking tussen Achtkarspelen en Tytsjerksteradiel, verkende vanuit Gooise Meren een mogelijke fusie met Wijdemeren en adviseerde Enkhuizen over de bestuurlijke toekomst.

Wil je meer weten over dit onderwerp of zoek je iemand die meedenkt over de toekomst of organisatieontwikkeling van jouw gemeente? Neem vrijblijvend contact op met Frank (FrankBurkels@Lysiasadvies.nl / 06-13 29 74 69)