Eindelijk ligt er een regeerakkoord ligt voor het kabinet Rutte IV. Een kabinet dat voor grote opgaven zal staan en waarin, naar verluid, 20 ministers zullen aantreden om deze opgaven om te zetten in resultaten die ons land klaar zullen moeten stomen voor de toekomst. Het lijkt een verstandig besluit, gezien zowel de omvang en complexiteit van de opgaven, als het verloop van bewindspersonen in de laatste jaren vanwege te hoge (werk)druk. Maar zou het niet tijd worden om ook de inhoudelijke sturing, werkwijzen én organisatie aan te passen aan de eisen van deze tijd en opgavengericht werken en organiseren te introduceren op het niveau van het kabinet en ministeries?

Grote maatschappelijke opgaven

Nederland staat aan de vooravond van grote veranderingen in onze maatschappij, op vrijwel alle gebieden. Denk aan de energietransitie, de klimaatverandering, de hervorming van de zorg naar meer preventie, de transitie van de landbouw, van het sociaal domein en de jeugdzorg in het bijzonder, het verbeteren van het onderwijs, het verwerken van de effecten van coronapandemie, samenwerking binnen Europa en niet op de laatste plaats het herwinnen van het vertrouwen van burgers in onze overheid, dat tot een dieptepunt van minder dan 30% is gezakt. Daar hebben ook 20 ministers hun handen meer dan vol aan.

Als je doet wat je deed…

Sinds jaar en dag zijn onze ministeries georganiseerd langs de traditionele beleidsterreinen. Een minister en een of meerdere staatssecretarissen zijn verantwoordelijk voor de resultaten die een ministerie behaalt, langs de lijn van het vigerende regeerakkoord. De afgelopen periode waren er juist minder bewindspersonen dan daarvoor. Efficiency, lagere kosten en een kleinere overheid leken belangrijker dan effectiviteit en het behalen van resultaten. Dit resulteerde in meerdere wisselingen van de wacht vanwege uitvallende ministers en staatssecretarissen, doordat de (werk)druk te hoog bleek. Dat is een zichtbare uitwerking van deze traditionele manier van organiseren. Minder zichtbaar, is hoe weinig doelgericht deze werkwijze eigenlijk is. Veel tijd van ambtenaren wordt besteed aan coördinatie van opgaven tussen ministeries, er wordt langs elkaar heen gewerkt, de uitvoering is te weinig in beeld bij het bepalen van beleid…Kortom er gaat veel energie en talent verloren.

Anders besturen, anders werken, anders organiseren

De keuze om nu juist meer bewindspersonen te benoemen is dus vanuit menselijk en mentaal oogpunt een verstandige. Ook vanuit de gedachte dat ‘wat aandacht krijgt groeit’, is dit een goede ontwikkeling, want zo krijgen onderwerpen de aandacht die ze verdienen en kan er doelgerichter worden gewerkt aan de opgaven van deze tijd. En als doelen ook leiden tot resultaten, versterkt dat het vertrouwen van burgers in hun overheid.

Maar er is wel iets meer te zeggen over wat voor soort ministers dit dan moeten zijn. Er zijn ook al veel geluiden te horen dat meer ministers alleen maar leidt tot meer coördinatie, meer territoriumafbakening, meer detailbemoeienis en managersgedrag. Juist vanuit dat oogpunt zijn aparte ministers voor samenhangende vraagstukken niet ideaal. Belangrijke kenmerken van de opgaven van deze tijd is dat ze én niet door één partij kunnen worden gerealiseerd én dat ze dermate complex zijn dat er vooraf geen eenduidige oplossingen te bedenken zijn. Ook ‘best practices’ zullen weinig toevoegen. De traditionele beleidscyclus biedt te weinig houvast.

Ervaring van lokale en regionale overheid

Opgavengericht besturen, werken en organiseren kan uitkomst bieden. En dat is iets wat de lokale en regionale overheden, gemeenten en provincies, steeds beter in de vingers krijgen. Opgavengericht organiseren is daar de hype voorbij. Het is geen buzzwoord meer, maar steeds vaker staande praktijk. Denk aan Fryslân en Drechtsteden, waar opgaven centraal staan in visie, beleid en uitvoering en ontwikkeling van medewerkers en organisatie hiermee in lijn is gebracht. Het vraagt een flexibele en wendbare organisatie met kundige professionals die ruimte krijgen om te doen wat nodig is, zonder al teveel hiërarchische sturing, samen met partners uit de keten en het werkveld. Precies wat nu zo wordt bepleit voor de rijksoverheid, in het kader van de menselijke maat.

Het begint in de praktijk, en vraagt ook dat het politiek-bestuurlijk niveau het denken in opgaven omarmt en de traditionele, monodisciplinaire beleidsterreinen loslaat, zoals we dat ook zien gebeuren bij provincies en gemeenten. Daarom is het jammer dat we toch weer steeds de traditionele ministeries horen noemen, misschien met wat verschuivingen op onderdelen. En met misschien een nieuw ministerie voor Wonen. Maar ook die opgave is vervlochten met heel veel andere vraagstukken. Daarom komt het bouwen van woningen zo traag op gang. Dat is geen kwestie van geld alleen.

Benut het moment

Juist de start van een nieuwe regeerperiode is een uniek moment om een dergelijke verandering in te zetten, met een regeerakkoord waarin de maatschappelijke opgaven van deze tijd helder zijn verwoord. Het vraagt het stimuleren van samenwerking, doorbreken van bestaande structuren, het vormen en versterken van netwerken en ‘ontzuilen’ van de ministeries. Uit de kantoortorens die een eigen ‘silo’ vormen, in gesprek met alle betrokkenen, middels kleinere, wendbare teams die werken aan maatschappelijke opgaven.

Magdeleen Sturm en Frank Burkels zijn verbonden aan Lysias Advies als resp. partner/directeur en senior adviseur. Lysias Advies werkt al ruim 20 jaar in het publieke domein aan projecten die ertoe doen in onze maatschappij. Opdrachtgevers zijn het Rijk, gemeenten, provincies, waterschappen, onderwijsinstellingen, GGD’en en andere organisaties die onze samenleving dienen. Onze missie is: werken aan een mooier, welvarender, duurzamer en gezonder Nederland, waarin iedereen kan meedoen.