De aankomende jaren staan veel gemeenten voor de pijnlijke opdracht te bezuinigen. Hoewel het zogeheten ‘ravijnjaar’ 2026 door extra rijksmiddelen voorlopig is afgezwakt, blijft de structurele financiële onzekerheid bestaan. De urgentie om weloverwogen keuzes te maken is onverminderd groot. Gemeenten als Heemskerk, Oss en Zeewolde hebben inmiddels hun kaarten op tafel gelegd. Een analyse van hun strategieën biedt waardevolle inzichten voor andere gemeenten die deze keuzes nog moeten maken.

Sociaal domein in het hart van de bezuinigingen

Wat onmiddellijk opvalt, is dat het sociaal domein telkens in het hart van de bezuinigingen ligt. Gemeenten proberen de toegang tot voorzieningen als jeugdzorg en Wmo strikter te organiseren, bezuinigen op subsidies aan welzijnsinstellingen, en zetten in op het stimuleren van voorliggende voorzieningen. Zo besloot Heemskerk om te stoppen met de inzet van een regisseur gezonde leefstijl in het basisonderwijs, terwijl Oss de individuele toegang tot huishoudelijke hulp onder de loep neemt. Zeewolde verkent een forse taakstelling van 1,75 miljoen euro binnen het sociaal domein, waarbij onder andere verscherpte indicaties voor jeugdhulp en collectieve voorzieningen in beeld zijn.

Wat ook opvalt, is dat de druk vooral buiten het gemeentehuis wordt gelegd. De interne ambtelijke organisatie blijft grotendeels buiten schot, op enkele efficiencymaatregelen na. In alle vier de gemeenten worden maatschappelijke partners, inwoners en lokale voorzieningen geconfronteerd met de lasten. Denk aan sportverenigingen die hogere huren gaan betalen, bibliotheken die hun subsidie zien krimpen of inwoners die ondersteund worden met minder maatwerk en meer algemene voorzieningen. In Oss bijvoorbeeld leidt dit ertoe dat dagbesteding wordt gekanteld en meer ontmoeting in plaats van zorg wordt georganiseerd.

Verschillen in afwegingen

Toch zijn er ook verschillen. Oss en Zeewolde kiezen nadrukkelijk voor een beleidsrijke aanpak. Ze werken met afwegingskaders, maatschappelijke effectinschattingen en scenario’s. In Zeewolde wordt zelfs expliciet gewogen hoe maatregelen uitpakken voor kwetsbare groepen, en of effecten stapelen binnen doelgroepen. Heemskerk daarentegen kiest vaker voor uitvoerbaarheid op de korte termijn. Deze gemeente zet in op direct uitvoerbare subsidiekortingen of technische bezuinigingen zoals het verhogen van toeristenbelasting of OZB.

Juist die verschillende benaderingen geven lessen prijs. Gemeenten die bezuinigen zonder duidelijk doel of kader riskeren willekeur. Terwijl gemeenten die werken met beleidsscenario’s, integraal afwegen en maatschappelijke partners betrekken, ruimte houden voor sturing en draagvlak en daarmee toekomstbestendiger zijn.

Ons advies: doorloop een zorgvuldig proces

Voor gemeenten die deze keuzes nog moeten maken, is het raadzaam nu al te investeren in een goed voorbereidingsproces. Stel een multidisciplinair team samen met beleidsmedewerkers, financiële experts en communicatieadviseurs en betrek professionals uit de uitvoering bij het opstellen van maatregelen. Zij zien duidelijk in de praktijk wat er wel en niet werkt. Ontwikkel een transparant afwegingskader waarin maatschappelijke effecten, uitvoerbaarheid, bestuurlijke risico’s en de mate van impact op kwetsbare groepen worden meegewogen. Organiseer dialoogtafels met inwoners en maatschappelijke organisaties om alternatieven te bespreken en verrassende inzichten op te halen. Werk daarnaast met meerdere scenario’s en geef per maatregel aan wat de financiële opbrengst, maatschappelijke kosten en implementatietijd zijn.

Voor Lysias ligt hier een belangrijke rol. Wij kunnen gemeenten helpen om verder te kijken dan alleen een bezuinigingslijst en juist vanuit een visie te ontwikkelen.  We maken afwegingskaders die maatschappelijke, bestuurlijke en organisatorische effecten in kaart brengen. En we begeleiden in interactieve sessies met raad, medewerkers, inwoners en maatschappelijke partners. We bieden scherpe analyses en scenario’s en faciliteren het gesprek over wat echt van waarde is en wat nodig is voor nu en in de toekomst.

Daarbij werken wij graag samen met kennispartners zoals Cebeon, die gemeenten kunnen ondersteunen met doorrekeningen, benchmarks en financiële effectanalyses. Samen kunnen we zorgen voor een onderbouwde, gedragen en uitvoerbare koers. Terwijl Lysias het proces begeleidt en bestuurlijke duiding geeft, levert Cebeon cijfermatige onderbouwing en scenarioverkenning. Deze combinatie helpt gemeenten niet alleen om keuzes te maken, maar vooral om de juiste keuzes te maken.

Bezuinigen is nooit neutraal. Maar wie de juiste vragen stelt, kan meer doen dan snijden: die kan hervormen met visie. Wil je meer weten over onze aanpak? Of eens van gedachten wisselen over de bezuinigingsopgave in jouw gemeente? Neem dan contact op met Suzanne Rijsman.